Van antropocentrische naar ecocentrische spiritualiteit?

Nu ik de afgelopen dagen bezig was geweest aan mijn vorige blog, “Ecocide; de afbraak aan onze tempels”, begon ik na te denken waarom niet meer mensen uit de spirituele wereld zich inzetten voor ecologie, klimaat en milieuproblemen. Wel zag ik natuurlijk vaak steun voor de Black Lives Matter beweging, de LHBTI-ers en natuurlijk de langdurige ongelijkheid tussen mannen en vrouwen werd aangesproken. Nu juich ik deze zaken natuurlijk óók toe, laat dat duidelijk zijn. En ik besef me ook dat we onszelf niet in 1000 stukken kunnen splitsen om aan ook weer 10 goede doelen onze tijd en geld aan te besteden. Je focust je op de zaken die je het meest aan het hart gaan. Dus dat is het ook niet. Wel viel het me onlangs op dat er vaker mensgerichte zaken gedeeld werden in spirituele kringen dan zaken die te maken hebben met de natuur – behalve dan de mooie foto’s. Ook in heidense en paganistische kringen, die toch wat betreft het religieuze leven hun fundering stevig op Moeder Aarde hebben staan lees ik wel erg veel over cultuur, archeologie, runen, tradities… Maar natuur? Eigenlijk vrij weinig. Waarom is dat? Zijn mensen belangrijker? Vinden mensen menselijke problemen boeiender of dit soort maatschappelijke problemen interessanter of misschien gemakkelijker op te lossen? Tja, de natuur zegt niet zoveel hè, die ís gewoon. Behalve de uitbarsting op IJsland afgelopen nacht gebeuren er nu ook weer niet hele grote spannende dingen waar je over kunt discussiëren en invloed op kunt uitoefenen. Sterker nog; de natuur is traag – wat ik juist geweldig vind – en ook hebben we (helaas) best heel veel (negatieve) invloed op de natuur. Misschien staat de natuur voor ons gevoel nog steeds ver weg van ons? De mens is dichtbij, dynamisch. Geschiedenis, archeologie en cultuur zijn dingen waar we direct iets mee kunnen; we kunnen n.a.v. de vondsten onze rituelen vormgeven, lezen over volksgebruiken en deze toepassen, uitproberen, ervaren wat het met ons doet… En dat is nu juist waarvan ik denk dat het de kern raakt van mijn mijmeringen: wat het met ONS doet.

Ik denk dat er teveel nadruk ligt op ons eigen zelf: onszelf goed te voelen, onszelf bekrachtigen, ons zelfvertrouwen terugwinnen, onszelf gelukkig maken, etc. Nogmaals, nee dat is niet slecht, ik doe dat natuurlijk ook en help mensen hierbij, alleen er is nog méér in de wereld dan enkel de mens. En dát is eigenlijk mijn punt. Wanneer we onszelf als mens en individu zodanig centraal stellen dat we onze omgeving vergeten, kan dit omslaan naar egocentrisme; het centraal stellen van het ‘ik’, de Latijnse betekenis van ego. Egocentrisme wordt ook wel vaak uitgelegd als het centraal stellen van jezelf, het louter op zichzelf gericht zijn, het eigen ik tot middelpunt maken, gevoel hebben dat jijzelf het centrum van de wereld bent, etc.… Zoals je kunt zien en voelen, is er natuurlijk opnieuw ook weer een vage grens tussen individualisme en egocentrisme, want wanneer hebben we nu een gezond gevoel van zelfvertrouwen en wanneer zijn we arrogant of egocentrisch? Dat is best lastig te bepalen… Ik hou zelf wel van de uitleg: je bent niet beter, noch minder dan anderen – we zijn gewoon verschillend. Net als mannen verschillend zijn ten opzichte van vrouwen en een mug anders is dan een bij. En dat is juist mooi! We leven momenteel in een oppervlakkige antropocentrische wereld: ánthrōpos, "menselijk wezen" en kéntron, "centrum". Het is het leven in de wereld met onze typisch menselijke kijk op alles wat we tegenkomen in het leven, sterker nog: we stellen onszelf centraal. De oppervlakkigheid in het woord wil zeggen dat we met betrekking tot bijvoorbeeld milieu en klimaat, we wel wat willen doen als dit maar niet ten koste gaat van ons mens-zijn; de dingen die we het liefste doen. Er is dus een verschil tussen onze moreel gedrag (gezond eten, sporten, milieuregels) en dat gedrag dat we eigenlijk willen (economische groei, lekker eten, vliegvakanties, etc.). We streven als hedendaagse maatschappij vaak het eigenbelang na en met name op korte termijn. Vandaar dus ook alle goede spirituele, mensgerichte en maatschappelijke initiatieven, wat dus zeker ook hard nodig is om ons in ieder geval van onze oppervlakkige menselijke ethiek en welzijnsbeeld af te krijgen en dat wat we willen ook overeenstemt met wat goed voor ons is. Eigenlijk een soort overgang naar op z'n minst een diepe antropocentrische wereld. Maar, vooralsnog staat de mens centraal. We kunnen niet ontkennen dat wij mensen een vreemde eend in de bijt van de Schepping zijn natuurlijk. Een héle vreemde eend zelfs, op dit moment. Onlangs las ik ergens een stuk waarin een onderzoeker aan een stam native americans vroeg of ze een woord hadden voor de ‘nieuwkomers’ in Amerika in de tijd van de kolonisatie van Amerika. Met tegenzin en enig aandringen zeiden de stamleden dat het woord voor nieuwkomer in hun taal zoiets betekende als “zwerver”. Dat de westerse mens naargeestig rondzwerft, altijd onderweg en nergens een eigen thuis en wortels heeft. Dat het lijkt alsof hij iets mist en zelfs dat een deel van zijn ziel dood is. Ik heb veel gesprekken gelezen en gehoord van inheemse volkeren over de westerse mens. Zij snappen niet wat wij aan het doen zijn, wat we nastreven. Snappen niet waarom we de Aarde en onze ecosystemen zoveel leed aandoen en waarom we zo op zoek zijn naar grootse zaken, geld willen verdienen en waarom we zo gehaast leven. Voor hen staan hele andere waarden centraal dan die van ons, zoals bijvoorbeeld het maken van keuzes met in ogenschouw genomen de impact op toekomstige generaties, leven in een respectvolle balans met de natuur/omgeving, respect, nederigheid en tolerantie. We zouden ons in deze hedendaagse tijd naar mijn idee misschien beter kunnen streven naar een meer ecocentrisch wereldbeeld; oikos, "huis/thuis" en kentron, "centrum". Ons huis, de Aarde, staat centraal in plaats van de mens. Het stelt dat niet één bepaald organisme op de planeet in het middelpunt behoort te staan, maar de Aarde zelf, omdat zij het leven genereert, het leven in stand houdt. Het richt zich op de biotische gemeenschap als een geheel en om ecologische processen zo goed mogelijk te behouden en reguleren, zoals nog een andere term dat ook doet: biocentrisme. Oftewel: het leven staat centraal. Het leven zelf, in al zijn verschillende uitingsvormen, zou centraal moeten staan in de morele, politieke, maatschappelijke en technische besluiten van de mens, niet de opvatting dat de natuur enkel waarde heeft als zij bruikbaar is voor de mens. De Aarde behoort niet ons toe, wij behoren toe aan de Aarde – heb ik iemand ooit horen zeggen. Wanneer we vanuit deze hoedanigheid handelen, noemen we dat diepe ecologie: intrinsieke motivatie voelen om ecologisch te leven omdat dit overeenkomt met jouw eigen morele waarden. Je moet het niet, je wil het. We willen het. Wat ik mooi aan deze bewegingen vind, is dat eigenlijk alles waar we in het verleden en het heden voor gevochten hebben in het kader van de ongelijkheid – afschaffing van de mens als eigendom van een ander mens (slavernij) en de vrouw als gelijkwaardig aan de man bijv. – wordt uitgebreid naar niet-menselijke verschijnselen zoals de Aarde; de natuur, de planten en de dieren. Dit betekent dat de aarde, het land, dezelfde rechten mag genieten als wij mensen. Dat wij niet de enige zijn die waarde bezit. Dat de aarde beschermd dient te worden, het land niet vervuild mag worden, de dieren niet wreed behandeld mogen worden en ecosystemen niet ontwringt dienen te raken. Vandaar dat ik het strafbaar stellen hiervan (ecocide) een goed idee vindt, naast natuurlijk de bewustwording door ons te richten op de diepe ecologie. Door onze ontwikkeling als mens zijn we een zeer dominante factor geworden op de planeet Aarde. Door onze intelligentie, onze mentale ontwikkeling, kunnen we kiezen voor hoe we met anderen en onze omgeving omgaan. Dit geeft ons naar mijn inziens een grote verantwoordelijk voor hoe we met de natuur, de Aarde en de dieren omgaan. Ik ben bereid die te pakken en de waarden die hierbij passen zo goed mogelijk na te leven. Ik wil het, omdat mijn moreel kompas me hierop wijst. Hoe verhoudt dit zich tot wat ik vertelde over hedendaagse spiritualiteit? Ik zie ook daarin een erg antropocentrische tendens: het gaat veel over de mens als individu. Soms over groepen mensen of je relaties, maar veel minder. De nadruk ligt op het ontwikkelen en het goed voelen van onszelf, (intrapersoonlijke) onderwerpen. We worden om onze oren geslagen met de termen ‘selfcare’, ‘selfempowerment’ en ‘persoonlijke groei’. Laat ik eens op internet scrollen op zoek naar spirituele thema's die je zoal tegenkomt, een greep uit de onderwerpen is een reis naar thailand, je werkgeluk vergroten, manifestatiekracht ontwikkelen, cursus astrologie, je creativiteit verhogen, ontwikkeling als intuïtitef coach, stemexpressie, yoga voor zelfhealing, gezichtsverzorging met edelstenen, kaarsenmagie, vier de jaarfeesten, etc. Nu wil ik niet afbreuk doen aan de mensen die dit werk doen, want wat zij doen is ook heel hard nodig! Dit blog is bedoeld om degenen die het lezen - ook jij dus - bewust te maken van het feit dat we óók in spiritualiteit onszelf nog steeds heel erg centraal stellen. Wanneer we immers die eenheid nastreven in ons spiritueel werk, dan omhelst diezelfde eenheid toch ook onze omgeving, de natuur? De Aarde, de ecologie? De dieren? Zelfs in sjamanistische kringen, die als uitgangspunt hebben dat de natuur bezield is en werken met dier- en natuurkrachten, zie ik nog niet erg veel maatschappelijke thema’s en weinig betrokkenheid bij de ecologische ramp die zich voor onze ogen voltrekt. In het hedendaags heidendom helaas vaak nog minder.. Wel weet ik ook wel veel groepen en individuen die zich daarentegen wél inzetten voor zaken als de pijpleiding in het reservaat van de Native Americans, coaches die bomen planten, vredesvuren die midden op straat allerlei mensen aantrekt en met elkaar verbindt, sjamanistische organisaties die bloggen over ego- en ecosystemen, mensen die zich inzetten om de kijk op de aarde, de dood, het leven en onze landschappen te veranderen en nog veel meer. Deze blogpost is dan ook niet bedoelt om mensen af te vallen, maar om een por te geven ; laten we hier meer mee doen, meer naar kijken! We missen iets! Kijk hier... Samen! Nogmaals, ik ben ook geen heilig boontje en in de eerste instantie was ik me van ecologie in mijn werk ook helemaal niet zo bewust en had ik dat nog niet opgenomen in mijn eigen werk; ik had ook teveel zooi, had genoeg aan mijn eigen sores, mijn eigen persoonlijke ontwikkeling – tot een bijzondere – bijna mystieke - ervaring, een tijd geleden. Ik ervoer het web van leven, zag hoe alle draadjes met elkaar verbonden waren, mens, dier, insect, plant…alles trilde van leven en alles had een lot, een weg te gaan, een bepaald doel. Ook zag ik de pijn op die draden van verbinding en sommige draden waren zelf helemaal gehavend, sommige vies en glibberig. Het gevoel van eenheid met alle leven om me heen, waarin ikzelf veel minder als individu ervoer, maakte juist dat ik me heel erg verbonden voelde en daarmee ook veel minder alleen. Ik voelde de nabijheid, van planten, dieren, bomen, mensen, de wolken, de zon…. Als verwanten. Als allemaal verschillende broeders en zusters, met hun eigen manieren, intelligentie, bewustzijn… Die eenheid die ik ervoer omvatte álles. Niet alleen mensen. Natuurlijk hebben we een heel eigen, persoonlijke weg te gaan alvorens we ons kunnen bezighouden met dat wat ons omringt, het grotere geheel. We moeten eerst ons eigen ego gezond krijgen en houden, dat is altijd de eerste stap, voor het individu maar ook voor onze samenleving als grotere groep. Carl Jung zei het prachtig: “The first half of life is devoted to forming a healthy ego, the second half is going inward and letting go of it.” Het risico van projectie, overdracht en andere bias is groot wanneer we weinig zelfkennis en innerlijk werk gedaan hebben. Hierin zijn gelukkig ontzettend veel initiatieven te vinden en dat is prachtig. Zij helpen ons de eerste stap te maken uit de oppervlakkigheid naar het diepe leven! Heel belangrijk werk! Ik hoop dat de mensen die hierin een stabiel punt gevonden hebben zich op den duur ook willen uitbreiden naar de omgeving om hen heen, de volgende stap willen nemen. Dat we samen de overschakeling mogen maken naar een meer ecocentraal wereldbeeld, waarin we de beweging naar een inclusieve samenleving kunnen maken met niet alleen het menselijk ras, maar ook de natuur – de planten en de dieren en hierin niet blijven hangen in oppervlakkigheid - het moet maar - maar vanuit onze ziel hiervoor willen kiezen. Hieraan bijdragen is simpel: - geen/ zo weinig mogelijk dierenleed steunen - geen/zo weinig mogelijk bijdrage doen aan ecocide maar ook: - kun je (voor iedere klant) een boom planten - kun je je aansluiten bij een actie die zich hiervoor inzet - kun je stukjes natuur opkopen - wordt Aardebeschermer bij Ecocide.nl - kun je meer biologische en vegetarische keuzes maken - kopen wat je nodig hebt en niet meer (buy for need, not greed) - kun je in je eigen omgeving helpen bij of opstarten van een voedselbos - kun je milieuvriendelijke keuzes maken - kun je lokaler inkopen, wonen en werken - kun je een statement in je bedrijf hierover opnemen om anderen te inspireren - enz. enz. enz. Zo maak ik mijn werk inclusief alle leven, voor mij voelt het nu compleet.

Gracia, J.J.E. (1988) “Individualiteit: Een Verhandeling over de Grondslagen der Metafysica.” A. Leopold (2014). “A Sand County Almanak”. S. Emmenegger, A. Tschentscher (1994). "Taking Nature's Rights Seriously: The Long Way to Biocentrism in Environmental Law" https://en.wikipedia.org/wiki/Anthropocentrism https://en.wikipedia.org/wiki/Ecocentrism https://www.encyclo.nl/begrip/ego https://www.encyclo.nl/begrip/egocentrisch https://en.wikipedia.org/wiki/Biocentrism_(ethics) http://www.judibari.org/revolutionary-ecology.html